Η καλλιέργεια της ελιάς και η τεράστια σημασία της για την Ελλάδα

Η ύπαρξη της ελιάς και η καλλιέργεια του μοναδικού αυτού καρπού στην Ελλάδα χάνεται στα βάθη των αιώνων. Είναι γεγονός ότι η Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός που καλλιέργησε το πολύτιμο αυτό δώρο της φύσης στον ευρωπαϊκό μεσογειακό χώρο. Χρησιμοποιείται στη διατροφή από την Ακεραμική (ή Προκεραμική) Νεολιθική εποχή και, κατά πάσα πιθανότητα, προέρχεται από το χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Η ελιά για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε σύμβολο των ευγενών ολυμπιακών ιδεωδών, της Ειρήνης, της Σοφίας και της Νίκης. Για το λόγο αυτό το μοναδικό βραβείο που έπαιρνε ο Ολυμπιονίκης ήταν ένα απλό, αλλά πολύ τιμητικό, στεφάνι φτιαγμένο από κλαδί αγριελιάς, ο λεγόμενος «κότινος».

Το δέντρο της ελιάς θεωρούνταν ανέκαθεν  το ιερό δέντρο της πόλης των Αθηνών. Σύμφωνα με την αρχαία  μυθολογία, η σοφή θεά Αθηνά πρόσφερε την ελιά, σύμβολο πλούτου, γονιμότητας και ευζωίας, ως δώρο στους Αθηναίους, για να κερδίσει την εύνοιά τους στη διαμάχη της με το θεό Ποσειδώνα σχετικά με το ποιός από αυτούς θα έδινε το όνομά του στην καινούρια πολιτεία. Η ασημόφυλλη ελιά υπήρξε το σύμβολο της θεάς Αθηνάς και αποτελεί σύμβολο ευημερίας, ειρήνης, αγνότητας, γονιμότητας και ευφορίας.

Χάρη στον αναντικατάστατο ρόλο που έπαιξε η ελιά ανά τους αιώνες στην καθημερινή ζωή όλων των λαών της Μεσογείου και, συγκεκριμένα, στον Ελλαδικό χώρο, τα κλαδιά, ο καρπός αλλά και το ελαιόλαδο, ο «χυμός» του ελαιόδεντρου, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και κατέχουν εξαιρετικά τιμητική θέση σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής των κατοίκων της περιοχής. Η ελιά απέβη σε ιερό δέντρο όλων των θρησκειών, ξεκινώντας από τους πανάρχαιους χρόνιους της ειδωλολατρίας μέχρι τους χρόνους της εμφανίσεως των μονοθεϊστικών θρησκειών της Μεσογείου και, ιδιαίτερα, της ορθοδοξίας. Η σημασία  του ελαιόλαδου στην ανάπτυξη του εμπορίου και στην άνθιση των αρχαίων ελληνικών πόλεων είναι εξαιρετικά μεγάλη. Εξίσου σημαντική είναι η αξιοποίηση του λαδιού και ο συμβολισμός του στη θρησκεία. Με την καθιέρωση και τη διάδοση του χριστιανισμού λαμβάνει ξεχωριστή θέση, από το μυστήριο της βάπτισης, το λάδι στην κολυμπήθρα, μέχρι την πένθιμη τελετή της ταφής, λάδι στο φέρετρο κατά την ταφή.

Από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα η γραφή, συναντάμε αναφορές στο λάδι. Μολονότι οι πιο αρχαίες γραφές στην Κρήτη δεν έχουν ακόμα διαβαστεί και αποκωδικοποιηθεί, η διατήρηση των ίδιων ιερογλυφικών συμβόλων μας παρέχει την αναμφισβήτητη πληροφορία της παμπάλαιας αναφοράς στην ελιά και το πολύτιμο νέκταρ του καρπού της. Οι γραφές αυτές, με τα σύμβολα και ιδεογράμματα, αποτελούν τεκμήρια που επιβεβαιώνουν τη σημαντική θέση της ελιάς πάνω από έξι (6) χιλιάδες χρόνια.

Η σημασία της ελαιοπαραγωγής είναι τεράστια, ιδίως για την οικονομία της Νησιωτικής Ελλάδας, επειδή η αειθαλής ελιά μπορεί να καλλιεργηθεί σε εδάφη ακατάλληλα για τα δημητριακά. Έτσι, τα αρκετά περιορισμένα καλλιεργήσιμα εδάφη των νησιών μπόρεσαν να αυξηθούν, φτάνοντας σε σημείο που η ελιά να είναι πολύ πιο σημαντικό φυτό σε παραγωγή από τα δημητριακά. Το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση πληθυσμού των νησιών, η βελτίωση της διατροφής, καθώς και η δημιουργία προϊόντων για το εμπόριο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τεχνικές καλλιέργειας της ελιάς και της παραγωγής του λαδιού, που είχαν διαμορφωθεί από την ελληνιστική εποχή, δεν υπέστησαν αλλαγές με το πέρασμα του χρόνου και διατηρήθηκαν οι ίδιες στον Ελλαδικό χώρο έως τα μέσα του 19ου αιώνα. Από τότε διαμορφώθηκε ο ξύλινος κοχλίας για έκθλιψη και το περιστρεφόμενο οριζόντιο «βόλι» για σύνθλιψη της ελιάς.

Η ελιά διαδραματίζει πολύτιμο ρόλο στη διατήρηση του περιβάλλοντος, διότι προσφέρεται καλύτερα για αξιοποίηση των εδαφών που εξαρτώνται μόνο από βροχοπτώσεις. Σε τέτοιες «ευαίσθητες» περιοχές η εγκατάσταση άλλων καλλιεργειών, εκτός της ελιάς, εκθέτει τα εδάφη στον κίνδυνο των διαβρώσεων, ενώ η ελαιοκαλλιέργεια, σε συγκαλλιέργεια με χειμερινά είδη σιτηρών, όπως το κριθάρι ή ψυχανθή, προσφέρεται για τη συντήρηση των προβληματικών αυτών εδαφών.

Η καλλιέργεια της ελιάς στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας έχει τη μορφή μονοκαλλιέργειας και το λάδι της ελιάς αποτελεί το αποκλειστικό εισόδημα των κατοίκων των περιοχών αυτών. Στις περιοχές, όπου ο τουρισμός απασχολεί ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού κατά την καλοκαιρινή περίοδο, π.χ. Χαλκιδική, Κέρκυρα, Θάσος, η ελαιοκαλλιέργεια απασχολεί κατά τους χειμερινούς μήνες το εργατικό δυναμικό, κυρίως στη συγκομιδή του ελαιόκαρπου. Έτσι η ελαιοκαλλιέργεια συμπληρώνει τέλεια το εισόδημα των κατοίκων των περιοχών αυτών, που έχουν στραφεί στον τουρισμό.