Θεοδώρα Γιαννίτση__Από την ιστορία της οικογένειάς μου.

Αγαπητοί φιλοι,

Στο πλαίσιο του εγχειρήματός μας «Σελίδες από την ιστορία των Ελλήνων της Ρωσίας», σάς παραθέτουμε το άρθρο της δ/ντριας του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού – Κ.Ε.Π. Θεοδώρας Γιαννίτση  «Από την ιστορία της οικογένειάς μου. Από την αιγαιοπελαγίτικη  Χίο και την Ποντιακή Οινόη, στην Ταυρίδα και την Αθήνα!!!”

ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ !!! ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑΣ ΕΝΙΑΙΟΣ ΚΟΣΜΟΣ !!!

ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΑΖΙ !!! ΜΑΖΙ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΜΕ ΔΥΝΑΤΟΤΕΡΟΙ, ΣΘΕΝΑΡΟΤΕΡΟΙ, ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΟΙ και ειλικρινά ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΙ !!!

Θεοδώρα (Δώρα) Γιαννίτση:

« Από την ιστορία της οικογένειάς μου. Από την αιγαιοπελαγίτικη  Χίο και την Ποντιακή Οινόη, στην Ταυρίδα και την Αθήνα!!!”

Θα ήθελα να σας μιλήσω για την ιστορία της οικογένειάς μου, των προγόνων μου - μεταναστών από το Αρχιπέλαγος που εγκαταστάθηκαν στη νότια Ρωσία, για τον προπάππου μου, Άγγελο Σιδεράτο.

Με καταγωγή από το νησί της Χίου, ο Άγγελος Σιδεράτος, όπως και πολλοί συγγενείς του, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. εγκαταστάθηκε στα νότια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και πιο συγκεκριμένα στην πόλη της Σεβαστούπολης, όπου ανέπτυξε σημαντικές επιχειρηματικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε, καθώς και τα πρόσφατα ληφθέντα αρχειακά στοιχεία ¹ , ο SIDERATO Angeli Mikhailovich, Τούρκος υπήκοος, ορθόδοξης θρησκείας, 24 ετών, «παντρεύτηκε» στις 13 Οκτωβρίου 1894 στην Ελληνική Εκκλησία των Τριών Ιεραρχών στη Σεβαστούπολη, την αστή Αναστασία Ιβάνοβνα Στεπάνοβα, Ορθόδοξη θρησκεία, ο πρώτος του γάμος, 19 ετών, ο αδελφός της οποίας υπηρέτησε ως βοηθός του Ρώσου Αυτοκράτορα. Εγγυητές: για τον γαμπρό - Τούρκοι υπήκοοι: Georgy Fedorovich Serafimov και Nikolai Fedorovich Blipits. για τη νύφη - έμπορος Φεοδοσίας Μιχαήλ Ιβάνοβιτς Πλιάτσκι και Τούρκος υπήκοος Μαργαρίτης Αποστόλοβιτς Βαφειάδης. ² 

Φωτογραφία 1 – Angeli (Angelos) Mikhailovich Siderato – Άγγελος Σιδεράτος, με καταγωγή από το νησί της Χίου, έμπορος της Σεβαστούπολης, επίτιμος πολίτης με κληροδοτικό  τίτλο, προμηθευτής του Αυτοκρατορικού Παλατιού (ο προπάππους μου)

Φωτογραφία 2 - Anastasia Ivanovna Stepanova-Αναστασία Στεπάνοβα, σύζυγος του Angeli Mikhailovich Siderato-Άγγελπυ Σιεδράτου (προγιαγιά μου).

Απέκτησαν 11 παιδιά: 3 γιους και 8 κόρες. Ο μεγαλύτερος ήταν ο Μιχαήλ, μετά γεννήθηκαν η Ευγενία, η Θεοδώρα (η γιαγιά μου, γεννημένη το 1898), η Μαρίκα, η Χρυσούλα, η Ιουλία (Γιούλια), ο Νικολάι, η Σοφία (Σοφίκα), η Έλενα, η Αλεξάνδρα και ο Γεώργιος (επιτρέπονται λάθη στη σειρά, αφού περαιτέρω η ιστορία θα συνεχιστεί με βάση τις προσωπικές μου αναμνήσεις από τις ιστορίες της γιαγιάς μου). Ο παππούς πέτυχε τον τιμητικό τίτλο του κληρονομικού επίτιμου πολίτη της Σεβαστούπολης, προμηθευτή της Αυτοκρατορικής Αυλής.  Ο Άγγελος Σιδεράτος είχε μεγάλη εξουσία και δημοτικότητα μεταξύ των συμπατριωτών του. Το μεγάλο σπίτι του, στο οποίο δούλευαν και νοικοκυριό και υπάλληλοι, ήταν πάντα ανοιχτό στη συγκέντρωση της διασποράς, για γιορτές, γιορτές, προσχεδιασμένες ή αυθόρμητες. Όλα τα παιδιά του γνώριζαν καλά ελληνικά, όπως τη μητρική τους γλώσσα, και προφανώς πήγαιναν σε ελληνικό σχολείο ή σπούδαζαν με Έλληνες δασκάλους. Ο Angeli Mihailovic ήταν αρκετά διάσημος για τις φιλανθρωπικές του δραστηριότητες. Σύμφωνα με τη γιαγιά μου, κάποια στιγμή (πιθανότατα μετά τις 10:00 κάθε μέρα) διέταξε να σταματήσει το εμπόριο ψαρικών προϊόντων και να αρχίσει η διανομή των αγαθών στους φτωχούς και άπορους, οι οποίοι ήδη είχαν παραταχθεί.

Η οικογένεια έζησε σε ευημερία, τουλάχιστον μέχρι το 1916, μέχρι το θάνατο του Angeli (Angelos) Mikhailovich. Το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής περιουσίας της οικογένειας ήταν με τη μορφή χρεογράφων που έχασαν την αξία τους μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, η οποία ανάγκασε την Αναστασία Ιβάνοβνα να παντρέψει επειγόντως τις κόρες της.

Η Anastasia Ivanovna Stepanova με τα μεγαλύτερα παιδιά - (στα δεξιά - η γιαγιά μου, Θεοδώρα), Σεβαστούπολη, 1902.

Οι περισσότερες κόρες παντρεύτηκαν Έλληνες: Η Θεοδώρα παντρεύτηκε τον Έλληνα Κωνσταντίνο Γιαννίτση, με καταγωγή από την πόλη Οινόη του Πόντου και ο οποίος κατέφυγε στην Κριμαία από την Οθωμανική Τουρκία το 1913 κατά την περίοδο του αναγκαστικού εξισλαμισμού για να αποφύγει τα γνωστά και θανατηφόρα «amele taburu», στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης, ο παππούς μου, γνώρισε τη Θεοδώρα Σιδεράτου, τη γιαγιά μου, σε έναν ελληνικό γάμο και την ερωτεύτηκε αμέσως. Το 1922 γεννήθηκε ο πρωτότοκος τους, τον οποίο ονόμασαν επίσης Κωνσταντίνο, ο πατέρας μου, και πέντε χρόνια αργότερα ο δεύτερος γιος τους, Άγγελος-Βλαδίμηρος. Ονομάστηκε Άγγελος-Βλαδίμηρος προς τιμήν του παππού του Angeli Mikhailovich, ο οποίος κάποτε, αν κρίνουμε από αρχειακά δεδομένα, αλλά και από τις αναμνήσεις της γιαγιάς μου, άλλαξε το ελληνικό του όνομα Άγγελος σε σλαβικό όνομα Vlalimir. Η Αναστασία Ιβάνοβνα Στεπάνοβα-Σιδεράτου απεβίωσε στα τέλη του 1922.

Σύλλογος Ελλήνων στην πόλη Συμφερούπολη, 1919 (όρθιος δεξιά ο παππούς μου Κωνσταντίνος Γιαννίτσης)

Η Θεοδώρα, ο σύζυγός της και τα παιδιά της εγκαταστάθηκαν στη Συμφερούπολη, όπου ο Κωνσταντίνος, κατά την άφιξή του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, άνοιξε το δικό του ζαχαροπλαστείο, όπου συνέχισε να εργάζεται τόσο κατά τη διάρκεια της Νέας Οικονομικής Πολιτικής, όσο και στην επακόλουθη περίοδο εθνικοποίησης, όταν το ζαχαροπλαστείο εξελίχτηκε περισσότερο, πλέον, σε φούρνο.

Συμφερούπολη, μέσα της δεκαετίας του '20, προηγούμενος αιώνας. Η γιαγιά μου Θεοδώρα Σιδεράτου-Γιαννίτση, ο παππούς μου Κωνσταντίνος Γιαννίτσης με τον πρωτότοκό τους, τον πατέρα μου Κωνσταντίνο.

Τη νύχτα της 14ης προς τη 15η Δεκεμβρίου 1937, ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης (Γιαννιτσό) είχε τη μοίρα πολλών συμπατριωτών του, άρρηκτα και τραγικά συνδεδεμένοι με την έναρξη του τρόμου και της καταστολής (όλα τα μέλη της οικογένειας είχαν ελληνικά διαβατήρια και ελληνική υπηκοότητα), της γνωστής στην ιστορία ως περιόδου των σταλινικών εκτοπίσεων. Υπηρεσία τιυ σοβιετικού Υπουργείου Εσωτερικών (ήτοι Υπουργείου Δημοσίας Τάξης, Αστυνομία) στις 22.00 το βράδυ διέβησαν το κατώφλι του διαμερίσματός τους και ζήτησαν ο παππούς μου Κωνσταντίνος Γιαννίτσης να τους ακολουθήσει για λίγες ώρες για διευκρίνιση στοιχείων και, για κάθε ενδεχόμενο, να πάρει μαζί του μια κουβέρτα. Η Θεοδώρα δεν ξαναείδε τον άντρα της, στο άκουσμα αυτών των λέξεων καταχλόμιασε, ο μικρότερος γιος της, ο αδερφός του πατέρα μου, [τότε 10 ετών], έκτοτε και για όλη του τη ζωή ψεύδιζε. Ο παππούς μου συνελήφθη.

Συμφερούπολη, τέλη της δεκαετίας του '20 του προηγούμενου αιώνα. Ο παππούς μου Κωνσταντίνος Γιαννίτσης με τους γιους του Κωνσταντίνο και Βλαδίμηρο (Άγγελο). Δεξιά – τα δύο αδέρφια.

Η Θεοδώρα από τον άνδρα της έλαβε μόνο ένα σημείωμα, γραμμένο με αίμα, στο οποίο ανέφερε: «Με χτύπησαν δυνατά, κύλησε αίμα, φρόντισε τα παιδιά...». Λίγους μήνες πριν από τη σύλληψη, σύμφωνα με τις αναμνήσεις της γιαγιάς μου, κάποιοι συγγενείς συμβούλευαν τον παππού μου (πολίτη της Ελλάδας) να φύγει από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά αυτός απέρριπτε κατηγορηματικά αυτές τις συμβουλές και υποδείξεις, κάνοντας έκκληση στην ευπρέπεια, την καθαρή τουσυνείδησή του, την τιμιότητα και νομοταγή του.

Ο πατέρας μου ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης με κοστούμι Κοζάκου (χόρευε υπέροχα, συμμετείχε σε ερασιτεχνικές παραστάσεις και σε σχολικές ομάδες, δεκαετία του '30 του περασμένου αιώνα)

Αθήνα, δεκαετία του ΄60 του περασμένου αιώνα. Ο πατέρας μου, εξαιρετικός χορευτής και τακτικός θαμώνας νυχτερινών κέντρων.

Τον Ιούνιο του 1940, η Θεοδώρα Σιδεράτου-Γιαννίτση και οι δύο γιοι της αναχωρούν για την Ελλάδα, με το τελευταίο τακτικό δρομολόγιο του πλοίου “Svanetia”, προς αναζήτηση του συζύγου της, καθώς υπήρχαν φήμες ότι οι συλληφθέντες Έλληνες, στάλθηκαν στην Ελλάδα. Εκείνη την εποχή, τα αδέρφια της Νικόλαος και Γιώργος, καθώς και οι αδερφές Ευγενία και Ιουλία με τους συζύγους και τα παιδιά τους, και η μικρότερη Αλεξάνδρα, είχαν ήδη εγκατασταθεί στην Ελλάδα και δη στην Αθήνα. [Η Ευγενία, ωστόσο, αργότερα επέστρεψε με την οικογένειά της στη Σοβιετική Ένωση.] Οι υπόλοιπες αδερφές ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση και ο μεγαλύτερος αδελφός Μιχαήλ είχε πεθάνει εδώ και πολύ καιρό.]

Πλέοντας προς το λιμάνι του Πειραιά και βλέποντας από το κατάστρωμα μικρά, ξυπόλητα παιδιά να μεταφέρουν φορτία και καρότσια, η Θεοδώρα φώναξε απελπισμένη: «Θεέ μου, πού έφερα τα παιδιά μου!». Λίγους μήνες αργότερα η Ελλάδα έμπαινε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο...

Μπορώ να μιλήσω και να καταγράψω πολλά ακόμη για τη μετέπειτα περίοδο ζωής των Γιαννίτση - Σιδεράτου στην Ελλάδα και, δεν κρύβω, θέλω πολύ να κάνω μια ταινία για την ιστορία της ελληνικής διασποράς στη Ρωσία με φόντο την ιστορία συγκεκριμένων προσώπων, ατόμων, με φόντο την ιστορία της οικογένειάς μου και τη ζωή της γιαγιάς μου. Ο Κωνσταντίνος Γιαννίτσης, ο γιος της Θεοδώρας, παντρεύτηκε τη μητέρα μου, Ελλαδίτισσα Βαρβάρα Πετροπούλου, με καταγωγή από την Πελοπόννησο, το 1966. Εγώ γεννήθηκα το 1970. Πήρα το όνομα της γιαγιάς μου Θεοδώρας, που έζησε μαζί μας μέχρι τον θάνατό της το 1991, με μεγάλωσε και πάντα μιλούσε για την πατρίδα της, για τη Σεβαστούπολη, για την Κριμαία, για τη Ρωσία.

Το πνεύμα της Ρωσίας βασίλευε, κυριολεκτικά κυριαρχούσε πάντα στην οικογένειά μας. Στα κυριακάτικα οικογενειακά τραπέζια,, όταν μαζευόταν όλη η οικογένεια, ο πατέρας μου μάς μιλούσε για τα ευτυχισμένα παιδικά του χρόνια, μοιράζονταν μαζί μας εντυπώσεις, μνήμες, βιώματα: για το πνεύμα της συλλογικότητας και του αλτρουισμού που κυριαρχούσε στα σχολεία και τις νεανικές ομάδες εκείνης της εποχής και τις δραστηριότητές τους, για τις κατασκηνώσεις και τους κύκλους των πρωτοπόρων, για το σχολείο του, για τον καλύτερό του φίλο και συμμαθητή – τον Zhora Adamov και το τραγούδι «Ας σφίξουμε τα χέρια και πάμε σε ένα μακρύ ταξίδι για πολλά χρόνια!», το οποίο τραγουδούσαν ενώ επιβιβάζονταν στο πλοίο Svanetia.

Ο πατέρας μου Κωνσταντίνος Γιαννίτσης (αριστερά) με συμμαθητές του, μεταξύ των οποίων και ο καλύτερός του φίλος Ζόρα Αντάμοβ.. Συμφερούπολη, τέλη δεκαετίας του '30 του προηγούμενου αιώνα.

 Αυτό ήταν που με ώθησε να έρθω στη Ρωσία για σπουδές τον Αύγουστο του 1989. Στη Μόσχα, το πρώτο πράγμα που έκανα, ήταν να αφοσιωθώ σε μια βαθιά μελέτη της ρωσικής γλώσσας και του ρωσικού πολιτισμού. Λίγους μήνες αργότερα, απευθύνθηκα στην Επιτροπή Αποκατάστασης Θυμάτων Σταλινικής Καταστολής, που βρισκόταν στη Λουμπιάνκα, και υπέβαλα αίτηση για αναζήτηση του παππού μου Κωνσταντίνου Γιαννίτση. Μετά από 3 μήνες ήρθε η απάντηση ότι εκτελέσθηκε τον Μάιο του 1938 με την κατηγορία του γνωστού άρθρου 58 περί αντικυβερνητικής δράσης. Δεν το είπαμε στη γιαγιά μου τη Θεοδώρα. Μέχρι το τέλος των ημερών της (πέθανε στις 8 Νοεμβρίου 1991) πίστευε στην πρόβλεψη μιας τσιγγάνας, που κάποτε υποσχέθηκε ότι θα περνούσαν πολλά χρόνια, αλλά σίγουρα θα συναντούσε τον άντρα της... Ίσως είχε δίκιο.. .

¹ Για το οποίο είμαι αιώνια ευγνώμων στον N.M. Tereshchuk, ο οποίος για μεγάλο χρονικό διάστημα κατείχε τη θέση του αναπληρωτή διευθυντή του Κρατικού Αρχείου της πόλης της Σεβαστούπολης.

² Κρατικό Αρχείο της πόλης της Σεβαστούπολης, F.30, ό.π.1. δ.30, λ.33π.-34.

 

Θεοδώρα Γιαννίτση,

Διδάκτωρ Ιστορικών Επιστημών, Απόφοιτος Κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας «Lomonosov»,

Διευθύντρια του  Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού – Κ.Ε.Π. Μόσχας

 ( www.hecucenter.ru )