16.06.2025. Интервью С.Галани Патринораме
16.06.2025г. Интервью историка Сергея Галани журналу «Patrinorama Hellenic» и журналистке Вики Байрактари.
16.06.2025г. Интервью российского историка-писателя, нашего соотечественника Сергея Галани журналу «Patrinorama Hellenic» и греческой журналистке Вики Байрактари. Исследователь-историк и писатель Сергей Галанис: «Греческие добровольцы в Крымской войне: забытая история оживает». Прилагается интервью на русском и в оригинале на греческом языках.
Исследователь-историк и писатель Сергей Галанис: «Греческие добровольцы в Крымской войне: забытая история оживает»
Трогательное историческое расследование проливает свет на участие греческих добровольцев в Крымской войне (1853–1856), выделяя фигуры, свидетельства и события, которые остались в тени официальной историографии. Греческий исследователь, историк и писатель Сергей Галанис, имеющий личную связь с Эпиром и глубокое уважение к исторической правде, распутывает нить неизвестной стороны современной греческой истории, от списков добровольцев до возведения памятника в их честь в Севастополе. Параллели с современной мировой ситуацией придают этой работе особую актуальность, а человеческий подход к написанию делает ее доступной и необходимой. Это путешествие памяти и ответственности, объединяющее прошлое и настоящее, Грецию и Россию, Историю и совесть.
Вики Байрактари
Что побудило вас написать эту книгу о греческих добровольцах в Крымской войне — теме, которая, к сожалению, забыта в общественной исторической памяти?
Восточная или Крымская война 1853–1856 годов была одним из важнейших конфликтов XIX века. В ней участвовали великие державы того времени, и она оставила глубокий след в истории — и все же она остается в значительной степени забытой, особенно в Греции. Однако ее уроки чрезвычайно своевременны. Мы видим, как история повторяется почти в той же географической области, но в новой форме, под влиянием технологических достижений и современных средств ведения войны.
Крымская война, которую некоторые историки называют «Нулевой мировой войной» или «первой войной», не началась внезапно. Она стала результатом давней напряженности, дипломатических махинаций и ожесточенной борьбы за влияние на Ближнем Востоке. Одним из ключевых вопросов была защита православных христиан в Османской империи, включая многочисленное греческое меньшинство.
Стоит вспомнить демографию того времени. В середине 1850-х годов в Греческом королевстве проживало около 1,5 миллионов греков. Но почти 3 миллиона греков — вдвое больше — все еще жили в Османской империи. Они были коренными потомками Византии, глубоко связанными со своей православной верой. Поэтому неудивительно, что как внутри, так и за пределами греческого государства существовало сильное желание объединения всех греков в национальное государство.
Поэтому, когда Россия — самопровозглашенная защитница православных — вмешалась в защиту прав православного духовенства в Вифлееме (и я хочу подчеркнуть здесь: греческих священников) и направила ультиматум Османской империи, новость была воспринята греческим народом с энтузиазмом. Многие верили, что новая русско-турецкая война приведет к освобождению греческих территорий, все еще оккупированных турками. Более того, видение освобождения Константинополя было сильным в коллективном сознании того времени. Для многих греков именно он — а не Афины — был истинной столицей греческой нации. Мистические пророчества, которые были широко распространены, гласили, что через 400 лет после падения Константинополь снова станет административным и духовным центром всех греков.
Таким образом, по религиозным и национальным причинам греки стали единственными европейцами, которые встали на сторону русских в их борьбе с османами. По всему Королевству Греции, а также в Дунайских княжествах были сформированы добровольческие корпуса, готовые сражаться вместе со своими единоверцами.
Когда я начал исследовать эту тему более 15 лет назад, я был удивлен тем фактом, что было очень мало серьезных исторических исследований. Те немногие публикации, которые существовали, были поверхностными или просто не удовлетворяли меня как историка. Я почувствовал необходимость заполнить этот исторический пробел. Я начал изучать архивные материалы из разных стран, решив восстановить полную картину этой забытой страницы истории.
Но была и личная мотивация. Мой прадед Иоаннис Галанис был одним из этих добровольцев. Я чувствовал себя в долгу — не только перед ним, но и перед всеми теми, кто храбро сражался за идеалы свободной и единой Греции и был несправедливо забыт. Я хотел вернуть имена их героических предков в руки греческого народа.
Каковы были основные характеристики этих добровольцев?
Так кем же были эти люди, записавшиеся в греческие добровольческие роты в Дунайских княжествах в 1853-1854 годах и те, кто позже воевал в Крыму? Я дам вам развернутый ответ на этот вопрос. Самую большую группу добровольцев составляли уроженцы свободных греческих территорий, как с материковой Греции, так и с островов Архипелага. Вторую по численности группу составляли греки из Молдавии и Валахии. Третью группу составляли добровольцы из Эпира, Фессалии и Македонии (а также из Албании) — областей, где зимой-весной 1854 года вспыхнула революция. Эту точку зрения разделяет и историк Клайв Понтинг, отметивший, что «большинство этих добровольцев прибыли на Дунай из районов восстания». Убедительным доказательством наличия среди добровольцев бывших революционеров, многие из которых были кадрами греческой армии, являются показания 46-летнего греческого офицера Константиноса Велифандиса. В ноябре 1855 года он высадился с торгового судна у конторы (заставы) близ Измаила. По его словам, «в прошлом году тайно, с 6 греками, ходил против турок, но потом, возвратившись на родину, прибыл через Константинополь в город Измаил, оставив отечественную военную службу, теперь хочет идти в Крым».
Ценность списков добровольцев, исследованных мной в Российском военно-историческом архиве, заключается в том, что, помимо имен добровольцев, в них содержатся сведения об их социальном положении, месте рождения или проживания на момент регистрации и даже внешние характеристики. Например, Иван Икономо (в этой русифицированной форме в списках записывались греческие имена и фамилии), «уроженец турецкого города Янина», 39 лет, был крупного телосложения, имел «черные с проседью волосы», лицо его было «чистое» и т. д. Другой грек, «уроженец города Салоники», Панайотис Евангелис, был того же возраста, 40 лет. Он также выделялся своим большим ростом, волосы у него тоже были седые, лицо темное, брови и глаза черные, нос большой. Рот добровольца, как следует из записи, был «умеренным», подбородок круглым, и, таким образом, по мнению официальных и военных властей, он не имел никаких особых примет.
Стоит отметить, что в этом списке есть несколько молодых добровольцев с островов Греческого архипелага. Так, 32-летний Антониос Магавинос был «уроженцем острова Миконос», 22-летний Михаил Иоаннис Мавракис — «уроженцем Хиоса», 26-летний Петрос Стаматис — «уроженцем острова Кретикос» (т.е. Крита), 25-летний Политис Апостоматос — «уроженцем Кефалонии», 26-летний Спиридон Леватинис — «уроженцем Ионических островов», Константинос Георгиев — «уроженцем Самоса» и т.д.
Что касается социального происхождения, то в документах в специальной графе «откуда они прибыли и какой чин имели» фиксировались сведения о принадлежности добровольцев к определенному социальному классу, согласно российским представлениям о социальной стратификации того времени: купцы, чиновники, священники, мещане, ремесленники, солдаты и матросы. Последних было особенно много. Например, в одном из списков добровольцев, пожелавших служить под началом Аристида Хрисовергиса в декабре 1854 года, из 86 человек 33 были моряками, в основном уроженцами островов Греческого архипелага. Среди них были Константинос Гиурдос с Патмоса, Ставрос Николаудис с Самоса, Спирос Куркулос с Корфу, Георгиос Пардалис с Пароса, Иван Николау с Миконоса и другие.
В целом анализ данных низших чинов греческих рот показывает, что 29,9% личного состава были моряками или «маринариос», как их называли русские; 22,5% — купцами; 15,1% — ремесленниками; 10% — солдатами; 9% — мелкими слугами. Земледельцев почти не было, всего 5,2%, а горожан или «мещан» было около 6%. Наконец, самая малочисленная группа добровольцев, менее 2%, состояла из учителей, священников и даже одного студента. Среди добровольцев было также несколько греческих священнослужителей. Благодаря архивам до нас дошли их имена и их увлекательные истории. Одним из них был монах Константинос Кладионос, настоятель монастыря в Лепанто, городе на берегу Коринфского залива. Среди других священников были монах П. Константинос, уроженец Закинфа, 49 лет, и священник Герасимос.
Возраст добровольцев был от 20 до 49 лет, средний возраст — 28 лет. Многие греки — торговцы, моряки, а также учителя и священники — были грамотными. Этому часто способствовала их довоенная занятость. Константин Фабрикодоров, доброволец родом из Македонии, вспоминал, что «до 20 лет я жил у родственников, помогал им в торговле и часто ездил в Турцию, что дало мне возможность хорошо выучить как турецкий язык, так и почти все диалекты Балканского полуострова».
Офицерский состав добровольцев также был достаточно грамотным: 35% командиров рот и ниже, так называемых лейтенантов Греческого легиона, либо имели специальную военную подготовку, либо опыт службы в регулярной армии. Согласно их военным записям, 96% умели читать и писать, а некоторые свободно говорили на двух и более языках. Это был довольно высокий уровень образования для того времени. Например, в анкете лейтенанта Д. Николаидиса записано, что «он умеет читать и писать по-гречески и по-французски; он может говорить по-русски, по-итальянски и по-турецки». Несколько греческих добровольцев уже после войны отличились на литературном и журналистском поприще в Греции и России (А. Хрисовергис, И. Влассопулос, Т. Галиурис, П. Коронеос, Л. Вульгарис, К. Фабрикодоров). Простое упоминание этих фактов развеивает стереотипы о греческих добровольцах как о простых наемниках.
Какова была позиция греческого государства по отношению к этой добровольной мобилизации? Поддержало ли оно ее, проигнорировало или предотвратило?
Официальные греческие власти старались держаться подальше от ситуации, связанной с подготовкой так называемой Второй греческой революции и привлечением добровольцев. Хотя и король Оттон, и многие члены греческого правительства, включая генералов, были прямо или косвенно вовлечены в подготовку восстания. Однако после оккупации Греции англичанами и французами в мае 1854 года и установления пробританского марионеточного правительства Маврокордата Греция по сути отказалась от своих детей, бросив большинство из них на произвол судьбы. Кроме того, по настоянию англичан греки передали туркам многих добровольцев, прибывших на кораблях из России в Пирей после окончания войны в 1856 году.
Как вы думаете, есть ли сходство между той эпохой и сегодняшним днем?
Сценарий Крымской войны (1853-1856) отчасти повторился в ходе событий, связанных с нынешним кризисом на Украине. В отличие от ситуации середины XIX века, катализатором стали не отношения с Турцией, а с Украиной, и атмосфера иррациональной враждебности к России и всему русскому. Атмосфера враждебности на протяжении почти двух десятилетий активно подогревалась другими государствами, которые умело играли на российско-украинских противоречиях. В первую очередь, этот конфликт был нужен межгосударственному финансовому лобби и оружейным магнатам. Посмотрите на результаты прибыльности банков и оружейных компаний от своей деятельности – она выходит за рамки любых разумных мер.
В остальном ситуация похожая: по сути, сформирована коалиция коллективного западного мира против России. Британские корабли заходят в Черное море, британские и американские разведывательные самолеты запускают западные ракеты по городам Крыма, включая Севастополь. По сравнению со временем Николая I, в отношениях российского государства с США произошли кардинальные перемены. Во время Крымской войны американцы оказали русским значительную помощь, в том числе отправкой высококвалифицированных врачей, медикаментов и оружия. Сегодня этого нет.
Однако мне бы не хотелось давать публичную оценку тому, что происходит сегодня между Россией и Украиной, рассуждать о том, кто прав, кто виноват: я не политолог, а прежде всего историк. Дать историческую оценку этому конфликту мы сможем только тогда, когда появятся материалы, которые позволят более или менее объективно оценить происходящие события и степень ответственности сторон. С человеческой точки зрения происходящее — это большая человеческая трагедия, затронувшая православные народы. События 1853-1856 годов иногда называют «войной рыцарства» и говорят об уважении, которое противники проявляли друг к другу. Но «благородных» войн не бывает, всегда есть печаль, горе и слезы. Мы должны помнить об этом, когда думаем о любом противостоянии государств сегодня и о том, какую трагедию оно может принести в будущем.
Можем ли мы извлечь какие-либо уроки из этого периода, и если да, то какие?
История ничему не учит человечество – это факт, иначе на земле не было бы стольких трагических событий в нашем 21 веке. Мой дедушка – военный летчик. Он и его товарищи, когда воевали во Второй мировой войне, искренне верили, что их жертвы – последние жертвы в истории человечества, и следующие поколения людей будут жить в мире. Сегодня мы видим, что их предсказания не оправдались.
При этом, когда мы говорим об «уроках истории», мы обычно имеем в виду их последствия, их значение, результат исторических и политических решений и событий, а не их сходство, суть, а не форму. Понятно, что каждая война отличается от другой по всем критериям: причина ее начала, время, участники и т. д., но также понятно, что ее результат, а значит и суть, одинакова — массовая гибель и разрушения. И сегодня на смену обычным орудиям убийства приходят еще более страшные и смертоносные, позволяющие убивать людей и солдат нажатием кнопки на компьютере за много километров от реального поля боя. Все это ведет к демократизации нашего общества и его дальнейшему упадку.
С другой стороны, человечество умеет учитывать позитивный опыт. Это вселяет в меня надежду, позволяя видеть мир менее пессимистично. На самом деле, благоприятные правильные решения повторяются, что и составляет суть исторических событий. Например, такими повторяющимися решениями можно считать: создание сначала Лиги Наций, а затем ООН, отказ от ядерных испытаний и договоров о контроле над вооружениями, гуманитарная помощь нуждающимся и международная помощь при стихийных бедствиях и затоплениях, возобновление Олимпийских игр, демократизация общества в разных странах и так далее. Вот к чему нам следует стремиться, чтобы уметь строить диалог между разными политическими системами и религиями, если, конечно, мы не хотим окончательно разрушить нашу хрупкую планету своим безумием.
Какое самое трогательное или неожиданное открытие вы сделали в ходе своего исследования?
Я сделал много открытий на своем пути исследователя. Но поделюсь с вами главным. Мне всегда казалось, что мой предок хотел вернуться на свою родину, в Эпир. И когда я держал в руках свою книгу, изданную на греческом языке, я вдруг подумал, что это желание моего прадеда сбылось. Пусть даже столетие спустя, пусть даже в виде книги, но его имя теперь дома, на греческой земле.
И конечно, я горжусь тем, что мне удалось распутать эту нить Ариадны и выйти из хаоса исторического лабиринта на правду – теперь я знаю весь путь греческих добровольцев. И не только на бумаге – я прошел весь путь пешком, побывав на местах их сражений. А при поддержке греков России в 2016 году нам удалось установить памятник в честь греческих легионеров на Исторической пешеходной улице Севастополя, рядом с местом, где они держали оборону. Это был трогательный момент. Моя мечта сбылась! Тем более, что это событие совпало с годом перекрестка России и Греции!
Все, что я сделал для восстановления исторической правды и укрепления дружеских связей с греческим народом, я добился благодаря поддержке моей семьи, моих друзей из России и Греции. Поэтому я хотел бы выразить особую благодарность моему другу и коллеге-историку из Комотини Агатангелосу Гурцидису, руководителю издательства «Путешественник» в Афинах Костасу Пападопулосу, переводчику Димитрису Триантафиллидису, которого, к сожалению, уже нет в живых, моим заботливым друзьям из Греции и с Кипра, а также Российскому институту перевода, который оказал мне неоценимую поддержку в подготовке книги к переводу. Эта поддержка вдохновляла меня все эти годы. Я чувствовал, что то, что я делаю, нужно не только мне: это нужно людям в наших странах, это нужно для того, чтобы в истории было меньше белых пятен.
А тем, кто возьмет в руки эту книгу, я надеюсь, что они окунутся в увлекательное путешествие по истории. Я не писал ее скучным академическим языком, ожидая, что исторический «греческий салат» будет приправлен маслом стиля.
Большое спасибо, г-н Галанис, желаю вам счастливого пути!
Ερευνητής ιστορικός και συγγραφέας ΣεργκέΪ ΓαλάνηΣ:”Οι Έλληνες Εθελοντές στον Κριμαϊκό Πόλεμο: Μια Ξεχασμένη Ιστορία που Ζωντανεύει”
Μια συγκινητική ιστορική έρευνα φέρνει στο φως τη συμμετοχή των Ελλήνων εθελοντών στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853–1856), αναδεικνύοντας πρόσωπα, μαρτυρίες και γεγονότα που παρέμεναν στη σκιά της επίσημης ιστοριογραφίας. Ο Έλληνας ερευνητής ιστορικός και συγγραφέας Σεργκέι Γαλάνη , σε προσωπική σύνδεση με την Ήπειρο και βαθύ σεβασμό στην ιστορική αλήθεια, ξετυλίγει το νήμα μιας άγνωστης πλευράς της νεότερης ελληνικής ιστορίας, από τις λίστες των εθελοντών μέχρι την ανέγερση μνημείου προς τιμήν τους στη Σεβαστούπολη.Οι παραλληλισμοί με τη σύγχρονη παγκόσμια κατάσταση δίνουν στο έργο αυτό ιδιαίτερη επικαιρότητα, ενώ η ανθρώπινη προσέγγιση στη γραφή το καθιστά προσιτό και ουσιαστικό. Είναι ένα ταξίδι μνήμης και ευθύνης, που ενώνει παρελθόν και παρόν, Ελλάδα και Ρωσία, Ιστορία και συνείδηση.
Απο Βίκυ Μπαϊρακτάρη
Τι σας οδήγησε να γράψετε αυτό το βιβλίο για τους Έλληνες εθελοντές στον Κριμαϊκό Πόλεμο — ένα θέμα που, δυστυχώς, έχει ξεχαστεί από τη δημόσια ιστορική μνήμη;
Ο Ανατολικός ή Κριμαϊκός Πόλεμος του 1853–1856 υπήρξε μία από τις σημαντικότερες συγκρούσεις του 19ου αιώνα. Ενεπλάκησαν σε αυτόν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής και άφησε βαθύ αποτύπωμα στην ιστορία — κι όμως, παραμένει σε μεγάλο βαθμό λησμονημένος, ιδίως στην Ελλάδα. Ωστόσο, τα διδάγματά του είναι εξαιρετικά επίκαιρα. Βλέπουμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται σχεδόν στην ίδια γεωγραφική περιοχή, αλλά σε νέα μορφή, επηρεασμένη από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα σύγχρονα μέσα πολέμου.
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος — που κάποιοι ιστορικοί ονομάζουν «Παγκόσμιο Πόλεμο Μηδέν» ή «πρωτοπόλεμο» — δεν ξέσπασε ξαφνικά. Υπήρξε αποτέλεσμα μακροχρόνιων εντάσεων, διπλωματικών μηχανορραφιών και σκληρού αγώνα για επιρροή στη Μέση Ανατολή. Ένα από τα βασικά ζητήματα ήταν η προστασία των Ορθοδόξων Χριστιανών εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων και η πολυπληθής ελληνική μειονότητα.
Αξίζει να θυμηθούμε τα δημογραφικά στοιχεία της εποχής. Στα μέσα της δεκαετίας του 1850, το ελληνικό βασίλειο αριθμούσε περίπου 1,5 εκατομμύριο Έλληνες. Όμως σχεδόν 3 εκατομμύρια Έλληνες — διπλάσιοι — ζούσαν ακόμη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήταν οι γηγενείς απόγονοι του Βυζαντίου, βαθιά συνδεδεμένοι με την Ορθόδοξη πίστη τους. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, ότι τόσο εντός όσο και εκτός του ελληνικού κράτους υπήρχε έντονη επιθυμία για την ένωση όλων των Ελλήνων σε ένα εθνικό κράτος.
Όταν, λοιπόν, η Ρωσία — αυτοανακηρυγμένη προστάτιδα των Ορθοδόξων — επενέβη υπέρ των δικαιωμάτων του Ορθοδόξου κλήρου στη Βηθλεέμ (και θέλω να τονίσω εδώ: των Ελλήνων ιερέων) και απηύθυνε τελεσίγραφο προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το νέο έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τον ελληνικό λαό. Πολλοί πίστευαν ότι ένας νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος θα οδηγούσε στην απελευθέρωση των ελληνικών εδαφών που κατείχαν ακόμα οι Τούρκοι. Επιπλέον, το όραμα για την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης ήταν ισχυρό στη συλλογική συνείδηση της εποχής. Για πολλούς Έλληνες, εκείνη — και όχι η Αθήνα — ήταν η αληθινή πρωτεύουσα του ελληνικού έθνους. Μυστικιστικές προφητείες, που κυκλοφορούσαν ευρέως, έλεγαν ότι 400 χρόνια μετά την άλωση, η Κωνσταντινούπολη θα ξαναγίνει διοικητικό και πνευματικό κέντρο όλων των Ελλήνων.
Έτσι, για θρησκευτικούς και εθνικούς λόγους, οι Έλληνες έγιναν οι μόνοι Ευρωπαίοι που στάθηκαν στο πλευρό των Ρώσων στον αγώνα τους κατά των Οθωμανών. Σε όλο το βασίλειο της Ελλάδος, αλλά και στις Ηγεμονίες του Δούναβη, σχηματίστηκαν σώματα εθελοντών, πρόθυμα να πολεμήσουν στο πλευρό των ομόθρησκών τους.
Όταν ξεκίνησα την έρευνα για το θέμα αυτό, πριν από περισσότερα από 15 χρόνια, με εξέπληξε το γεγονός ότι υπήρχαν ελάχιστες σοβαρές ιστορικές μελέτες. Οι λίγες δημοσιεύσεις που το αφορούσαν ήταν επιφανειακές ή απλώς δεν με ικανοποιούσαν ως ιστορικό. Ένιωσα την ανάγκη να καλύψω αυτό το ιστορικό κενό. Άρχισα να μελετώ αρχειακό υλικό από διάφορες χώρες, αποφασισμένος να ανασυστήσω την πλήρη εικόνα αυτής της λησμονημένης σελίδας της ιστορίας.
Υπήρχε, όμως, και ένα προσωπικό κίνητρο. Ο προπάππος μου, Ιωάννης Γαλάνης, ήταν ένας από αυτούς τους εθελοντές. Ένιωσα χρέος — όχι μόνο προς εκείνον, αλλά προς όλους όσοι πολέμησαν γενναία για τα ιδανικά μιας ελεύθερης και ενωμένης Ελλάδας και αδίκως ξεχάστηκαν. Ήθελα να ξαναδώσω στα χέρια των Ελλήνων τα ονόματα των ηρωικών τους προγόνων.
Ποια ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των εθελοντών;
Ποιοι ήταν λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι που εγγράφηκαν στις ελληνικές εθελοντικές εταιρείες στις Ηγεμονίες του Δούναβη το 1853-1854 και εκείνοι που αργότερα πολέμησαν στην Κριμαία; Θα σας δώσω μία λεπτομερή απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η μεγαλύτερη ομάδα εθελοντών ήταν γηγενείς από ελεύθερα ελληνικά εδάφη, τόσο από την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και από τα νησιά του Αρχιπελάγους. Η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα ήταν Έλληνες από τη Μολδαβία και τη Βλαχία. Εθελοντές από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία (καθώς και από την Αλβανία), τις περιοχές όπου ξέσπασε η επανάσταση το χειμώνα-άνοιξη του 1854, αποτέλεσαν την τρίτη ομάδα. Αυτή την άποψη μοιράζεται και ο ιστορικός Κλάιβ Πόντινγκ, που σημείωσε πως «οι περισσότεροι από αυτούς τους εθελοντές ήρθαν στον Δούναβη από τις περιοχές της εξέγερσης». Ένα πειστικό στοιχείο για την παρουσία πρώην επαναστατών μεταξύ των εθελοντών, πολλοί εκ των οποίων ήταν στελέχη του ελληνικού στρατού, είναι η μαρτυρία του 46χρονου Έλληνα αξιωματικού Κωνσταντίνου Βελιφάνδη. Τον Νοέμβριο του 1855 αποβιβάστηκε από εμπορικό πλοίο σε ένα κοντόρ (φραγμό) κοντά στο Ιζμάιλ. Σύμφωνα με τον ίδιο, «πέρσι μυστικά, με 6 Έλληνες, πήγε εναντίον των Τούρκων, αλλά τότε, επιστρέφοντας στην πατρίδα του, έφτασε μέσω Κωνσταντινούπολης στην πόλη του Ιζμαΐλ, αφήνοντας την εγχώρια στρατιωτική υπηρεσία, τώρα θέλει να πάει στην Κριμαία».
Η αξία των καταλόγων εθελοντών που ερεύνησα στο ρωσικό στρατιωτικοϊστορικό αρχείο είναι ότι, εκτός από τα ονόματα των εθελοντών, περιέχουν πληροφορίες για την κοινωνική τους τάξη, τον τόπο γέννησης ή διαμονής τη στιγμή της εγγραφής και ακόμη και εξωτερικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, ο Ιβάν Ικονομο (με αυτή τη ρωσοποιημένη μορφή καταχωρούνταν τα ελληνικά ονόματα και επώνυμα στους καταλόγους), «γηγενής της τουρκικής πόλης Ιωαννίνων», 39 ετών, ήταν μεγαλόσωμος, είχε «μαύρα μαλλιά με γκρίζα», το πρόσωπό του ήταν «καθαρό» κ.ά. Ένας άλλος Έλληνας, «γηγενής της πόλης Θεσσαλονίκης», ο Παναγιώτης Ευαγγέλης, ήταν στην ίδια ηλικία, 40 ετών. Ξεχώριζε επίσης για το μεγάλο του ανάστημα, τα μαλλιά του ήταν κι αυτά γκρίζα, το πρόσωπό του μελαχρινό, τα φρύδια και τα μάτια του μαύρα, η μύτη μεγάλη. Το στόμα του εθελοντή, όπως αποκαλύπτει η καταγραφή, ήταν «μέτριο» και το πηγούνι στρογγυλό, και έτσι, κατά την άποψη του υπαλλήλου και των στρατιωτικών αρχών, δεν είχε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον κατάλογο αυτό περιλαμβάνονται αρκετοί νέοι εθελοντές από τα νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους. Έτσι, ο 32χρονος Αντώνιος Μαγγαβίνος ήταν «γηγενής του νησιού Μυκόνου», ο 22χρονος Μιχαήλ Ιωάννης Μαυράκης «γηγενής της Χίου», ο 26χρονος Πέτρος Σταμάτης «γηγενής του νησιού Κρητικός» (δηλαδή της Κρήτης), ο 25χρονος Πολίτης Αποστόματος «γηγενής της Κεφαλονιάς», ο 26χρονος Σπυρίδων Λεβατίνης «γηγενής των Ιονίων Νήσων», ο Κωνσταντίνος Γεωργίεβ από τη Σάμο κ.ά.
Όσον αφορά την κοινωνική προέλευση, στα έγγραφα, σε ειδική στήλη με τίτλο «από πού ήρθαν και τι βαθμό είχαν», καταγράφονταν πληροφορίες σχετικά με την ένταξη των εθελοντών σε κάποια κοινωνική τάξη, σύμφωνα με τις ρωσικές αντιλήψεις για την κοινωνική στρωμάτωση εκείνης της εποχής: έμποροι, υπάλληλοι, ιερείς, αστοί, τεχνίτες, στρατιώτες και ναυτικοί. Οι τελευταίοι ήταν ιδιαίτερα πολυάριθμοι. Για παράδειγμα, σε έναν από τους καταλόγους εθελοντών που επιθυμούσαν να υπηρετήσουν υπό τον Αριστείδη Χρυσοβέργη τον Δεκέμβριο του 1854, από τους 86, οι 33 ήταν ναυτικοί, κυρίως γηγενείς των νησιών του ελληνικού αρχιπελάγους. Μεταξύ αυτών ήταν ο Κωνσταντίνος Γιούρδος από την Πάτμο, ο Σταύρος Νικολαρούδης από τη Σάμο, ο Σπύρος Κουρκούλος από την Κέρκυρα, ο Γεώργιος Παρδάλης από την Πάρο, ο Ιβάν Νικολάου από τη Μύκονο και άλλοι.
Σε γενικές γραμμές, η ανάλυση των δεδομένων των κατώτερων βαθμών των ελληνικών λόχων δείχνει ότι το 29,9% του προσωπικού ήταν ναυτικοί ή «μαρινάριοι», όπως τους αποκαλούσαν οι Ρώσοι· το 22,5% ήταν έμποροι· το 15,1% ήταν τεχνίτες· το 10% ήταν στρατιώτες· και το 9% μικροϋπηρέτες. Σχεδόν δεν υπήρχαν αγρότες, μόνο το 5,2%, ενώ οι πολίτες ή «μπουρζουά» αποτελούσαν περίπου το 6%. Τέλος, η μικρότερη ομάδα εθελοντών, λιγότερο από 2%, αποτελούνταν από δασκάλους, ιερείς και ακόμη έναν φοιτητή. Ανάμεσα στους εθελοντές υπήρχαν και αρκετοί Έλληνες κληρικοί. Χάρη στα αρχεία, έχουν φτάσει μέχρι εμάς τα ονόματά τους και οι συναρπαστικές τους ιστορίες. Ένας από αυτούς ήταν ο μοναχός Κωνσταντίνος Κλαδιώνος, ηγούμενος της μονής στο Λεπάντο, μια κωμόπολη στις όχθες του Κορινθιακού Κόλπου. Ανάμεσα στους άλλους ιερείς ήταν ο μοναχός Π. Κωνσταντίνος, γηγενής της Ζακύνθου, 49 ετών, και ο ιερέας Γεράσιμος.
Η ηλικία των εθελοντών κυμαινόταν από 20 έως 49 ετών, με μέσο όρο τα 28 χρόνια. Πολλοί Έλληνες — έμποροι, ναυτικοί, αλλά και δάσκαλοι και ιερείς — ήταν εγγράμματοι. Αυτό συχνά διευκολυνόταν από την προπολεμική τους απασχόληση. Ο Κωνσταντίν Φαβρικοδώροφ, εθελοντής καταγόμενος από τη Μακεδονία, θυμόταν πως «μέχρι τα 20 μου χρόνια έμενα με τους συγγενείς μου, βοηθώντας τους στο εμπόριο και ταξιδεύοντας συχνά στην Τουρκία, γεγονός που μου έδωσε την ευκαιρία να μάθω καλά τόσο τη τουρκική γλώσσα όσο και σχεδόν όλες τις διαλέκτους της Βαλκανικής Χερσονήσου».
Το αξιωματικό σώμα των εθελοντών ήταν επίσης αρκετά εγγράμματο: το 35% των διοικητών λόχων και κατώτερων, των λεγόμενων υπολοχαγών της Ελληνικής Λεγεώνας, είτε είχε ειδική στρατιωτική εκπαίδευση είτε εμπειρία στον τακτικό στρατό. Σύμφωνα με τα στρατιωτικά τους μητρώα, το 96% μπορούσε να διαβάζει και να γράφει, και κάποιοι μιλούσαν δύο ή περισσότερες γλώσσες άπταιστα. Ήταν ένα αρκετά υψηλό επίπεδο μόρφωσης για την εποχή. Για παράδειγμα, στη φόρμα του υπολοχαγού Δ. Νικολαΐδη καταγράφεται ότι «μπορεί να διαβάζει και να γράφει στα ελληνικά και στα γαλλικά· μπορεί να μιλά ρωσικά, ιταλικά και τουρκικά». Αρκετοί Έλληνες εθελοντές, ήδη μετά τον πόλεμο, διακρίθηκαν στον λογοτεχνικό και δημοσιογραφικό τομέα στην Ελλάδα και τη Ρωσία (Α. Χρυσοβέργης, Ι. Βλασσόπουλος, Τ. Γαλιούρης, Π. Κορονέος, Λ. Βούλγαρης, Κ. Φαβρικοδώροφ). Η απλή αναφορά αυτών των στοιχείων καταρρίπτει τα στερεότυπα περί των Ελλήνων εθελοντών ως απλών μισθοφόρων.
Ποια ήταν η στάση του ελληνικού κράτους απέναντι σε αυτή τη εθελοντική κινητοποίηση; Την υποστήριξε, την αγνόησε ή την εμπόδισε;
Οι επίσημες ελληνικές αρχές προσπάθησαν να κρατήσουν αποστάσεις από την κατάσταση που αφορούσε την προετοιμασία της λεγόμενης Δεύτερης Ελληνικής Επανάστασης και την προσέλκυση εθελοντών. Παρότι τόσο ο βασιλιάς Όθων όσο και πολλοί μέλη της ελληνικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένων των στρατηγών, εμπλέκονταν άμεσα ή έμμεσα στις προετοιμασίες για την εξέγερση. Ωστόσο, μετά την κατοχή της Ελλάδας από τους Βρετανούς και τους Γάλλους τον Μάιο του 1854 και την εγκατάσταση της φιλοβρετανικής μαριονέτας κυβέρνησης Μαυροκορδάτου, η Ελλάδα ουσιαστικά εγκατέλειψε τα παιδιά της, παραδίδοντας τους περισσότερους στην τύχη τους. Επιπλέον, κατόπιν επιμονής των Βρετανών, οι Έλληνες παρέδωσαν στους Τούρκους πολλούς από τους εθελοντές που είχαν φτάσει με πλοία από τη Ρωσία στον Πειραιά μετά το τέλος του πολέμου το 1856.
Πιστεύετε ότι υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ εκείνης της εποχής και σήμερα;
Το σενάριο του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856) επαναλήφθηκε εν μέρει στη ροή των γεγονότων που σχετίζονται με την τρέχουσα κρίση στην Ουκρανία. Σε αντίθεση με την κατάσταση στα μέσα του 19ου αιώνα, ο καταλύτης δεν ήταν η σχέση με την Τουρκία, αλλά με την Ουκρανία, και η ατμόσφαιρα της παράλογης εχθρότητας προς τη Ρωσία και όλα τα ρωσικά. Η ατμόσφαιρα εχθρότητας τροφοδοτήθηκε ενεργά από άλλα κράτη για σχεδόν δύο δεκαετίες, που επιδέξια έπαιξαν πάνω στις ρωσο-ουκρανικές αντιθέσεις. Πρωτίστως, αυτή τη σύγκρουση την ήθελαν η διακρατική χρηματοπιστωτική λόμπι και οι μεγιστάνες όπλων. Δείτε τα αποτελέσματα της κερδοφορίας των τραπεζών και των εταιρειών όπλων από τις δραστηριότητές τους – είναι πέρα από κάθε λογικό μέτρο.
Κατά τα άλλα, η κατάσταση είναι παρόμοια: σχηματίστηκε ουσιαστικά ένας συνασπισμός του συλλογικού Δυτικού κόσμου εναντίον της Ρωσίας. Βρετανικά πλοία εισέρχονται στη Μαύρη Θάλασσα, βρετανικά και αμερικανικά αναγνωριστικά αεροσκάφη εκτοξεύουν δυτικούς πυραύλους σε πόλεις της Κριμαίας, συμπεριλαμβανομένου του Σεβαστουπόλεως. Σε σύγκριση με την εποχή του Νικολάου Α’, υπήρξε δραματική αλλαγή στις σχέσεις του ρωσικού κράτους με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, οι Αμερικανοί παρείχαν σημαντική βοήθεια στους Ρώσους, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής ικανότατων γιατρών, φαρμάκων και όπλων. Αυτό δεν ισχύει σήμερα.
Ωστόσο, δεν θα ήθελα να δώσω δημόσια εκτίμηση για όσα συμβαίνουν σήμερα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, να μιλήσω για το ποιος έχει δίκιο ή άδικο: δεν είμαι πολιτικός επιστήμονας, αλλά πρώτα και κύρια ιστορικός. Θα μπορέσουμε να δώσουμε ιστορική εκτίμηση αυτού του συγκρούσεως μόνο όταν γίνουν διαθέσιμα υλικά που θα μας επιτρέψουν να αξιολογήσουμε τα τρέχοντα γεγονότα και το βαθμό ευθύνης των μερών, περισσότερο ή λιγότερο αντικειμενικά. Από ανθρώπινη σκοπιά, όσα συμβαίνουν είναι μια μεγάλη ανθρώπινη τραγωδία που έχει επηρεάσει τους Ορθόδοξους λαούς. Τα γεγονότα του 1853-1856 αποκαλούνται μερικές φορές «πόλεμος της ιπποσύνης» και γίνεται λόγος για τον σεβασμό που έδειχναν οι αντίπαλοι μεταξύ τους. Όμως δεν υπάρχουν «ευγενικοί» πόλεμοι, πάντα υπάρχει θλίψη, δυστυχία και δάκρυα. Πρέπει να έχουμε αυτή τη γνώση στο μυαλό μας όταν σκεφτόμαστε οποιαδήποτε αντιπαράθεση μεταξύ κρατών σήμερα και τι τραγωδία μπορεί να φέρει στο μέλλον.
Μπορούμε να αντλήσουμε κάποια διδάγματα από εκείνη την περίοδο, και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Η ιστορία δεν διδάσκει τίποτα στην ανθρωπότητα – αυτό είναι γεγονός, διαφορετικά δεν θα υπήρχαν τόσα πολλά τραγικά γεγονότα στη γη στον 21ο αιώνα μας. Ο παππούς μου είναι στρατιωτικός πιλότος. Εκείνος και οι σύντροφοί του, όταν πολέμησαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, πίστευαν ειλικρινά ότι τα θύματά τους ήταν τα τελευταία θύματα στην ιστορία της ανθρωπότητας και οι επόμενες γενιές ανθρώπων θα ζούσαν ειρηνικά. Σήμερα βλέπουμε ότι οι προβλέψεις τους δεν επαληθεύτηκαν.
Ταυτόχρονα, όταν μιλάμε για τα «διδάγματα της ιστορίας», συνήθως αναφερόμαστε στις συνέπειές τους, στη σημασία τους, στο αποτέλεσμα ιστορικών και πολιτικών αποφάσεων και γεγονότων, όχι στη ομοιότητά τους, στην ουσία και όχι στη μορφή. Είναι σαφές ότι κάθε πόλεμος διαφέρει από τον άλλον σε όλα τα κριτήρια: το λόγο έναρξής του, το χρόνο, τους συμμετέχοντες, κ.ά., αλλά είναι επίσης σαφές ότι το αποτέλεσμα του, και επομένως η ουσία του, είναι το ίδιο – μαζικός θάνατος και καταστροφή. Και σήμερα, τα συνηθισμένα όπλα δολοφονίας αντικαθίστανται από ακόμα πιο τρομακτικά και θανατηφόρα, που επιτρέπουν να σκοτώνουν ανθρώπους και στρατιώτες πατώντας ένα κουμπί σε υπολογιστή πολλά χιλιόμετρα μακριά από το πραγματικό πεδίο μάχης. Όλα αυτά οδηγούν στη δημοκρατικοποίηση της κοινωνίας μας και στην περαιτέρω παρακμή της.
Από την άλλη, η ανθρωπότητα ξέρει πώς να λαμβάνει υπόψη θετικές εμπειρίες. Αυτό με κάνει να ελπίζω, επιτρέποντάς μου να βλέπω τον κόσμο με λιγότερο απαισιόδοξο τρόπο. Στην πραγματικότητα, επαναλαμβάνονται ευνοϊκές σωστές αποφάσεις, που αποτελούν την ουσία των ιστορικών γεγονότων. Για παράδειγμα, τέτοιες επαναλαμβανόμενες αποφάσεις μπορούν να θεωρηθούν: η δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών αρχικά, και μετά του ΟΗΕ, η εγκατάλειψη των πυρηνικών δοκιμών και οι συνθήκες περιορισμού των όπλων, η ανθρωπιστική βοήθεια στους έχοντες ανάγκη και η διεθνής βοήθεια σε φυσικές καταστροφές και καταποντισμούς, η επανέναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, η δημοκρατικοποίηση της κοινωνίας σε διάφορες χώρες, και ούτω καθεξής. Αυτό πρέπει να επιδιώκουμε, να είμαστε σε θέση να οικοδομήσουμε διάλογο μεταξύ διαφορετικών πολιτικών συστημάτων και θρησκειών, αν φυσικά δεν θέλουμε να καταστρέψουμε οριστικά τον εύθραυστο πλανήτη μας με την τρέλα μας.
Ποια ήταν η πιο συγκινητική ή απρόσμενη ανακάλυψη που κάνατε κατά την έρευνά σας;
Έχω κάνει πολλές ανακαλύψεις στο δρόμο μου ως ερευνητής. Αλλά θα μοιραστώ μαζί σας την κυριότερη. Πάντα μου φαινόταν ότι ο πρόγονός μου ήθελε να επιστρέψει στην πατρίδα του, την Ήπειρο. Και όταν κράτησα στα χέρια μου το βιβλίο μου, που εκδόθηκε στα ελληνικά, ξαφνικά σκέφτηκα ότι αυτή η επιθυμία του προπάππου μου είχε πραγματοποιηθεί. Έστω και έναν αιώνα αργότερα, έστω και με τη μορφή βιβλίου, αλλά το όνομά του είναι πλέον στο σπίτι, στην ελληνική γη.
Και φυσικά, είμαι περήφανος που κατάφερα να ξετυλίξω αυτό το νήμα της Αριάδνης και να βγω από το χάος του ιστορικού λαβύρινθου στην αλήθεια – τώρα γνωρίζω ολόκληρη τη διαδρομή των Ελλήνων εθελοντών. Και όχι μόνο στο χαρτί – περπάτησα ολόκληρο τον δρόμο με τα πόδια, έχοντας επισκεφθεί τους τόπους των μαχών τους. Και με τη στήριξη των Ελλήνων της Ρωσίας, το 2016 καταφέραμε να ανεγείρουμε ένα μνημείο προς τιμήν των Ελλήνων Λεγεωνάριων στον Ιστορικό Πεζόδρομο του Σεβαστουπόλεως, δίπλα στον τόπο όπου κράτησαν την άμυνα. Ήταν μια συγκινητική στιγμή. Το όνειρό μου πραγματοποιήθηκε! Ιδιαίτερα καθώς αυτή η εκδήλωση συνέπεσε με το έτος των διασταυρώσεων Ρωσίας και Ελλάδας!
Όλα όσα έχω κάνει για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας και την ενίσχυση των φιλικών δεσμών με τον ελληνικό λαό τα έχω καταφέρει χάρη στην υποστήριξη της οικογένειάς μου, των φίλων μου από τη Ρωσία και την Ελλάδα. Θα ήθελα λοιπόν να εκφράσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στον φίλο και συνάδελφο ιστορικό από την Κομοτηνή, Αγαθαγγέλο Γουρτζίδη, στον επικεφαλής του εκδοτικού οίκου ‘Ταξιδευτής’ στην Αθήνα, Κώστα Παπαδόπουλο, στον μεταφραστή Δημήτρη Τριανταφυλλίδη, που δυστυχώς έχει φύγει από τη ζωή, στους φροντισμένους φίλους μου από την Ελλάδα και την Κύπρο, και στο Ρωσικό Ινστιτούτο Μετάφρασης που μου παρείχε ανεκτίμητη στήριξη στην προετοιμασία του βιβλίου για μετάφραση. Αυτή η στήριξη με ενέπνεε όλα αυτά τα χρόνια. Ένιωθα ότι αυτό που έκανα δεν ήταν μόνο απαραίτητο για μένα: ήταν απαραίτητο για τους ανθρώπους στις χώρες μας, ήταν απαραίτητο ώστε να υπάρχουν λιγότερα λευκά σημεία στην ιστορία.
Και σε όσους πιάσουν στα χέρια τους αυτό το βιβλίο, εύχομαι να βυθιστούν σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στην ιστορία. Δεν το έγραψα με ακαδημαϊκή βαρετή γλώσσα, αναμένοντας ότι η ιστορική ‘ελληνική σαλάτα’ θα αρωματιστεί με το λάδι του ύφους.
Σας ευχαριστώ θερμά κύριε Γαλάνη σας εύχομαι καλοτάξιδο !
МЫ ВМЕСТЕ!!! МЫ – ЕДИНЫЙ МИР!!!
ВМЕСТЕ МЫ СИЛЬНЕЕ, МОЩНЕЕ, ВМЕСТЕ мы ДУХОВНО БОГАЧЕ и, на самом деле, СЧАСТЛИВЫ!!!
ГРЕЧЕСКИЙ КУЛЬТУРНЫЙ ЦЕНТР !!!
ПОЛЕЗНАЯ АКТУАЛЬНАЯ ИНФОРМАЦИЯ !!!
ГРЕЧЕСКИЙ КУЛЬТУРНЫЙ ЦЕНТР - ГКЦ!!!
АКТИВНОСТЬ - ПОСТОЯНСТВО - ПОСЛЕДОВАТЕЛЬНОСТЬ - ВЕРНОСТЬ – ПРЕДАННОСТЬ ДЕЛУ!!!
или когда
ГАРМОНИЧНО СОЧЕТАЮТСЯ ФОРМА и СОДЕРЖАНИЕ!!!
![[X]](/style/img/pppclose.png)